Poslovna tajna prema Zakonu o privrednim društvima

Dužnost čuvanja poslovne tajne je jedna posebnih od dužnosti koje su propisane Zakonom o privrednim društvima. U tom smislu, Zakon o privrednim društvima poznaje sledeće dužnosti:

1. Dužnost pažnje
2. Dužnost prijavljivanja poslova i radnji u kojima postoji lični interes
3. Dužnost izbegavanja sukoba interesa
4. Dužnost čuvanja poslovne tajne
5. Dužnost poštovanja zabrane konkurencije

Zakon o privrednim društvima uz to navodi i koja lica imaju navedene dužnosti, kao i koja su posledice ukoliko se nosilac dužnosti ponaša u suprotnosti sa zakonom propisanim pravilima u tom smislu.

Naravno, o svakoj od navedenih dužnosti se može dosta toga reći, tako da ćemo u ovom tekstu detaljno obraditi samo jednu od njih, i to dužnost čuvanja poslovne tajne.

Šta je poslovna tajna?

U interesu svakog privrednog društva je da bude što uspešnije i konkurentnije na tržištu i tako ostvari što veći prihod. Jedan od načina da se navedeno postigne vezan je i za poslovnu tajnu.

Primer poslovne tajne: Zamislimo privredno društvo koje se bavi proizvodnjom na primer mobilnih telefona. Zatim, zamislimo da to društvo nakon sprovedenih istraživanja otkrije mehanizam pomoću kojeg sa manje materijala i uz manji utrošak vremena i radne snage može da proizvede isti broj mobilnih uređaja na dnevnom nivou, a da pritom ne bude umanjen kvalitet krajnjeg proizvoda. Na ovaj način društvo smanjuje troškove, a proizvodnju održava na istom nivou, te tako uvećava svoje prihode. Jasno je da će u toj situaciji društvo biti motivisano da otkriveni mehanizam ostane tajna, odnosno da ostala lica za njega ne saznaju, te će doneti poseban akt, na primer pravilnik, kojim će taj mehanizam proglasiti poslovnom tajnom i tako ga zaštiti.

Naravno, nije svaki podatak vezan za poslovanje društva ujedno i poslovna tajna. Tako, Zakon o privrednim društvima propisuje izvesna ograničenja u ovom smislu i navodi koji se to podaci smatraju poslovnom tajnom, a koji to nikako ne mogu biti.

Tako, prema Zakonu o privrednim društvima, poslovna tajna je:

1. Podatak čije bi saopštavanje trećem licu moglo naneti štetu društvu, kao i podatak koji ima ili može imati ekonomsku vrednost zato što nije opšte poznat, niti je lako dostupan trećim licima koja bi njegovim korišćenjem ili saopštavanjem mogla ostvariti ekonomsku korist i koji je od strane društva zaštićen odgovarajućim merama u cilju čuvanja njegove tajnosti
2. Drugi podatak koji je zakonom, drugim propisom ili aktom društva određen kao poslovna tajna

Različiti podaci mogu ispunjavate uslove da se, bilo na osnovu zakona ili drugog propisa, bilo na osnovu akta društva, smatraju poslovnom tajnom, te kao takvi i zaštite. Tako, poslovnom tajnom, ako ispunjavaju propisane uslove, mogu se smatrati finansijski podaci, podaci tehničke ili tehnološke prirode, dokumenti, ali i crteži, skice, obaveštenja ili uputstva vezana za konkretno društvo, rezultati istraživanja i slično.

Kao što je navedeno, zakonom je data mogućnost privrednim subjektima da sami, svojim aktima, određene podatke zaštite kao poslovnu tajnu. Međutim, navedena mogućnost je dvostruko ograničena:

• aktom društva se kao poslovna tajna može odrediti samo podatak koji ispunjava već navedene zakonom propisane uslove (videti prethodni pasus pod 1.)
• društvo ne može kao poslovnu tajnu odrediti sve podatke koji se odnose na njegovo poslovanje

Koja lica su dužna da čuvaju poslovne tajne društva?

Zakonodavac taksativno navodi lica koja su dužna da čuvaju poslovne tajne društva.

To su sledeća lica:

• ortaci i komplementari
• članovi društva sa ograničenom odgovornošću i akcionar koji samostalno ili sa drugim licima koja sa njim deluju zajedno, poseduje više od 25% prava glasa u društvu (značajno učešće u osnovnom kapitalu društva)
• član društva sa ograničenom odgovornošću koji je kontrolni član društva, odnosno akcionar koji je kontrolni akcionar u akcionarskom društvu. Kontrola u navedenom smislu znači da određeno lice ima pravo ili mogućnost da, samostalno ili sa drugim licima koja sa njim zajednički deluju, vrši kontrolni uticaj na poslovanje drugog lica. Navedeno se može ostvariti putem učešća u osnovnom kapitalu, ugovora ili prava na imenovanje većine direktora, odnosno članova nadzornog odbora u kontrolisanom licu. Uz to, zakon pretpostavlja da određeno lice ima kontrolu uvek kada, samostalno ili sa povezanim licima, poseduje više od 50% prava glasa u društvu (većinsko učešće u osnovnom kapitalu društva)
• direktori i članovi nadzornog odbora
• zastupnici i prokuristi
• likvidacioni upravnik
• lica zaposlena u društvu
• druga lica koja su osnivačkim aktom odnosno statutom određena kao lica koja imaju posebne dužnosti prema društvu, što zavisi od volje samog privrednog subjekta

Ko su povezana lica?

Da bi određeni podatak kvalifikovan kao poslovna tajna zaista i ostao tajna, potrebno je da nosioci posebne dužnosti čuvanja poslovne tajne ne budu samo gore nabrojana lica, već i sa njima povezana lica.

Ukoliko je neko lice, na primer, član nadzornog odbora u akcionarskom društvu, nesporno je da je jedna od dužnosti koje to lice ima svakako i dužnost čuvanja poslovne tajne. Međutim, moguće je da supružnik tog lica sazna za podatak koji je poslovna tajna. Tada je tajnost podatka kompromitovana. Navedeno je primetio i zakonodavac, te je i lica povezana sa licima koja imaju posebne dužnosti prema društvu obavezao da se ponašaju upravo kao nosioci posebnih dužnosti.

Doduše, zakonodavac ne navodi izričito da su i povezana lica dužna da čuvaju poslovnu tajnu, ali nametanje takve obaveze i ovim licima odgovara smislu zakona, odnosno odredbama koje uređuju posebne dužnosti prema društvu, kao i situacijama koje su lako zamislive i česte u stvarnosti.

Povezanim licem u smislu Zakona o privrednim društvima u odnosu na određeno fizičko lice smatra se:

1. njegov krvni srodnik u pravoj liniji, krvni srodnik u pobočnoj liniji zaključno sa trećim stepenom srodstva, supružnik i vanbračni partner ovih lica
2. njegov supružnik i vanbračni partner i njihovi krvni srodnici zaključno sa prvim stepenom srodstva
3. njegov usvojilac ili usvojenik, kao i potomci usvojenika
4. druga lica koja sa tim licem žive u zajedničkom domaćinstvu

Povezanim licem u smislu Zakona o privrednim društvima u odnosu na određeno pravno lice smatra se:

1. pravno lice u kojem to pravno lice poseduje značajno učešće u kapitalu, odnosno samostalno ili sa drugim licima koja sa njim deluju zajedno, poseduje više od 25% prava glasa u društvu, ili poseduje pravo da takvo učešće stekne iz konvertibilnih obveznica, varanata, opcija i slično
2. kontrolisano društvo, odnosno pravno lice u kojem je to pravno lice kontrolni član društva
3. pravno lice koje je zajedno sa tim pravnim licem pod kontrolom trećeg lica
4. lice koje u tom pravnom licu poseduje značajno učešće u kapitalu, ili pravo da takvo učešće stekne iz konvertibilnih obveznica, varanata, opcija i slično
5. lice koje je kontrolni član tog pravnog lica
6. lice koje je direktor, odnosno član organa upravljanja ili nadzora tog pravnog lica

Napominjenmo da je pojam kontrole je objašnjen u delu teksta Koja lica su dužna da čuvaju poslovne tajne društva.

Na primer, društvo A ima pravo da imenuje većinu direktora u društvu B i društvu C, te tako ima kontrolu nad ovim društvima. Dakle, društvo A je kontrolno društvo, dok su društvo B i društvo C kontrolisana društva. U tom smislu društvo B i društvo C se zajedno nalaze pod kontrolom lica A, tako da se u gorenavedenom smislu smatraju povezanim licima.

­­­­

Koje su posledice nepoštovanja dužnosti poslovne tajne?

Ukoliko je neko lice odalo poslovnu tajnu i tako postupilo suprotno dužnosti čuvanja poslovne tajne, društvo može podneti tužbu protiv tog lica.

Tužbom društvo može tražiti da sud obaveže lice koje je povredilo dužnost čuvanja poslovne tajne da mu naknadi štetu koja je naneta takvim postupanjem.

Takođe, ukoliko je lice koje je povredilo dužnost čuvanja poslovne tajne ujedno i član društva koje je podnelo tužbu, društvo može tražiti isključenje tog lica kao člana društva.

Zakon o privrednim društvima izričito propisuje da podnošenje tužbe protiv lica koje je prekršilo dužnost čuvanja poslovne tajne ne isključuje i ne uslovljava mogućnost otkaza radnog odnosa u skladu sa Zakonom o radu, kao zakonom kojim se uređuju radni odnosi. Dakle, ako je lice koje je postupilo suprotno dužnosti čuvanja poslovne tajne zaposleno u društvu, društvo je slobodno da odluči o tome da li će mu dati otkaz, pri čemu, naravno, mora poštovati odredbe Zakona o radu.

Kada ne postoji obaveza čuvanja poslovne tajne?

Jasno je da su podaci koji se štite kao poslovna tajna značajni za uspešno poslovanje društva, te kao takvi uživaju adekvatnu zakonsku zaštitu. Međutim, neretko se dešavaju zloupotrebe i manipulacije poslovnim podacima, upravo zahvaljujući zaštiti koja im je pružena.

Tako društvo ima pravo da zaštiti kao poslovnu tajnu podatak koji ispunjava uslove o kojima je već bilo reči u ovom tekstu. Međutim, šta ako je upravo taj podatak ključan za otkrivanje nezakonitog ponašanja, na primer, direktora društva?

Navedeno je prepoznato i od strane samog zakonodavca, tako da Zakon o privrednim društvima navodi kada se saopštavanje podatka koji je zaštićen kao poslovna tajna ne smatra ujedno i povredom dužnosti čuvanja poslovne tajne.

U pitanju su sledeće situacije:

• obaveza saopštavanja određenih podataka je propisana zakonom
• saopštavanje određenih podataka je neophodno radi obavljanja poslova ili zaštite interesa društva
• podaci se saopštavaju nadležnim organima ili javnosti isključivo u cilju ukazivanja na postojanje dela kažnjivog zakonom. U tom slučaju, društvo o čijim je podacima reč je dužno da licu koje je postupalo savesno i nadležnim organima saopštilo podatke u navedene svrhe pruži potpunu zaštitu.

Datum: 21.07.2020.