Preseljenje deteta

U vremenu kada su migracije, bilo unutar granica naše zemlje, bilo van nje, postale uobičajena pojava, sve češće nam se klijenti obraćaju sa pitanjem da li se i na koji način mogu preseliti sa mal. detetom u situaciji kada samostalno vrše roditeljsko pravo, odnosno da li im je za preseljenje u neko drugo mesto stanovanja potrebna saglasnost drugog roditelja (koji ne vrši roditeljsko pravo) ili sa detetom mogu otići i bez njegovog saglašavanja.

Do navedenih slučajeva najčešće dolazi onda kada se klijentu ukaže nova poslovna prilika u nekom drugom gradu, ili pak, drugoj državi, ili onda kada po okončanju jednog braka, klijent zasnuje vanbračnu ili bračnu zajednicu sa novim partnerom i zbog toga planira preseljenje u drugi grad ili državu. Spisak ovih razloga svakako može biti znatno širi, zbog čega ćemo se u okviru ovog teksta, posvetiti i tim, ređim razlozima.

Da li je moguće preseliti se sa mal. detetom, pod kojim uslovima i na koji način samo su neka od pitanja koja ćemo obraditi u ovom tekstu.

Na prvom mestu, treba imati u vidu da se roditelj koji samostalno vrši roditeljsko pravo ne može preseliti sa detetom bilo gde van mesta gde je sa detetom živeo u momentu donošenja presude, a da o toj nameri ne obavesti drugog roditelja i da se taj drugi roditelj sa time ne saglasi. Razlog za to leži u činjenici da drugi roditelj (bez obzira što roditeljsko pravo ne vrši samostalno) i dalje ima određena prava u odnosu na dete, a u kontekstu priče o preseljenju, najvažnije od tih prava jeste pravo da svoje dete viđa onako kao je sudskom odlukom određeno.

Drugim rečima, pravo roditelja koji ne vrši samostalno roditeljsko pravo da održava lične odnose sa detetom je pravo koje u kontekstu priče o preseljenju dobija primarni značaj i o istom se, bez izuzetka, mora voditi računa, odnosno odluka roditelja koji vrši roditeljsko pravo da se preseli sa detetom/decom ne može zavisiti samo od volje tog roditelja.

Dakle, namera roditelja koji vrši roditeljsko pravo da se preseli u drugi grad ili državu direktno zadire u pravo drugog roditelja da održava lične odnose sa svojim detetom, odnosno pravo deteta da održava lične odnose sa drugim roditeljem, a zbog čega je saglašavanje tog roditelja u ovom situacijama nužno.

Iz prethodno navedenog proizilazi zaključak da će ovakve situacije biti najjednostavnije ukoliko roditelj koji planira preseljenje sa detetom dobije saglasnost onog drugog roditelja za tako nešto. U tom slučaju vam advokat vrlo verovatno neće ni biti potreban, jer ćete „dozvolu“ za preseljenje dobiti voljom drugog roditelja, a jedino što drugi roditelj tada treba da učini jeste da ovakvu vrstu saglasnosti overi kod javnog beležnika i da vam istu preda.

 

Međutim, šta raditi u situaciji kada drugi roditelj ne želi da Vam da saglasnost za preseljenje deteta?

U tom slučaju jedina opcija koja vam stoji na raspolaganju jeste pokretanje sudskog postupka koji će rezultirati time da vam se dozvoljava preseljenje sa detetom i bez postojanja takve saglasnosti, odnosno donošenjem sudske odluke kojom će vam sud takvo preseljenje dozvoliti. Dakle, ni u situaciji kada se drugi roditelj otvoreno protivi preseljenju, odluka o preseljenju ne može biti samo na roditelju koji samostalno vrši roditeljsko pravo, već će saglasnost drugog roditelja zameniti odluka suda kojom se dozvoljava preseljenje.

 

Koji su opravdani razlozi za preseljenje deteta?

Da bi do preseljenja deteta došlo, mora se inicirati odgovarajući sudski postupak u kome će roditelj koji namerava preseljenje navesti razloge (i motive) zbog kojih želi da se preseli sa detetom, ali i dokazati opravdanost razloga za isto.

To nas dalje dovodi do zaključka da nisu svi razlozi za preseljenje deteta podjednako opravdani i da sud neće na bilo koji razlog koji se navede kao opravdan ili koji roditelju koji vrši roditeljsko pravo izgleda opravdano, zaista i gledati tako.

Stoga je u teoriji i praksi napravljena načelna podela opravdanih i neopravdanih razloga roditelja za preseljenje.

Kažemo načelna zato što se svi ovi razlozi, na prvom mestu, posmatraju iz ugla najboljeg interesa deteta, te opravdanost, odnosno neopravdanost, nekog od razloga koje ćemo navesti, u zavisnosti od svakog konkretnog slučaja može biti relativna. Drugim rečima, u jednom slučaju se na neki razlog može gledati opravdano, a u nekom drugom slučaju taj isti razlog može biti i neopravdan, u zavisnosti od svih okolnosti konkretne porodične situacije.

Kao što je već na početku ovog teksta pomenuto, najčešći razlog zbog kojih nam se klijenti obraćaju sa zahtevom za pokretanje ovog postupka jesu:

• zasnivanje nove vanbračne/bračne zajednice sa novim partnerom i
• prilika za novo zaposlenje u nekom drugom gradu ili državi.
• povratak u porodicu porekla
• opasnost majke ili majke i deteta/dece da budu izloženi nasilju od strane oca dece, kao i
• postojanje ozbiljnijih konflikata između roditelja, koji ne uključuje nasilje, ali je obeležen snažnim i svakodnevnim konfliktima između njih.

Druga grupa razloga se u teoriji vode kao neopravdani razlozi za preseljenje, ali naročito u ovoj grupi razloga postoji prostor za relativizaciju istih u zavisnosti od svakog konkretnog slučaja. Tu spadaju:

• novi način života roditelja koji samostalno vrši roditeljsko pravo,
• obrazovanje i usavršavanje roditelja,
• obrazovanje deteta i
• stambene prilike.

Ipak, u ovom tekstu ćemo se držati dva najčešća razloga.

Zasnivanje nove vanbračne/bračne zajednice

Prvi od njih i gotovo bez izuzetka opravdan razlog na strani roditelja koji vrši roditeljsko pravo jeste zasnivanje nove vanbračne/bračne zajednice.

Ovaj razlog je gotovo i najzastupljeniji, upravo jer se često dešava da zasnivanje nove zajednice za sobom povlači i preseljenje jednog partnera u mesto (drugi grad ili državu) gde živi njegov novi partner ili gde zajednički nameravaju da u budućnosti žive.

Kada saglasnost roditelja koji ne vrši roditeljsko pravo u ovakvom slučaju ne postoji, kao što je već rečeno, roditelju koji vrši roditeljsko pravo kao jedina opcija na raspolaganju stoji mogućnost da pokrene sudski postupak za preseljenje deteta.

U takvom sudskom postupku će se posebno ceniti dužina trajanja ove zajednice, da li je moguće da se partner roditelja preseli u mesto prebivališta deteta, postojanje zajedničke dece roditelja i njegovog novog bračnog/vanbračnog partnera, postojanje ličnih odnosa supružnika/partnera sa mal. detetom roditelja, kvalitet tih odnosa, ali i kvalitet i učestalost odnosa između mal. deteta i roditelja koji se protivi preseljenju.

Tako će, primera radi, činjenica da roditelj koji traži preseljenje i njegov novi partner očekuju dete, svakako gledati kao okolnost koja govori u prilog tome da se preseljenje treba dozvoliti.

Zaposlenje roditelja

Drugi, već pominjan razlog, jeste novo zaposlenje. Ovaj razlog, zbog okolnosti u kojima živimo, u našoj praksi postaje sve češći, ako ne i najčešći. Ono što roditelj koji planira preseljenje treba prevashodno da dokaže jeste da je tražio posao u mestu u kome je do tada živeo sa detetom i da posao nije mogao da nađe, a da će u mestu u koje planira da se preseli posao imati, ili da je novo zaposlenje znatno bolje plaćeno od zaposlenja koje trenutno ima u mestu u kome živi sa mal. detetom.

Dakle, roditelj koji planira preseljenje bi morao da dokaže da ima konkretnu ponudu za posao, tj. ne bi bilo dovoljno da taj roditelj navede samo da ima nameru da pronađe novi posao. Uz to, bilo bi potrebno dokazati i to da je standard života deteta u njihovom trenutnom mestu prebivališta nizak, te da će se novim, boljim zaposlenjem roditelja sa kojim živi i standard detetovog života znatno poboljšati.

Opravdanost protivljenja preseljenju deteta od strane roditelja koji ne vrši samostalno roditeljsko pravo

Kao i roditelj koji planira preseljenje, tako i roditelj koji se protivi preseljenju treba da navede i obrazloži razloge za protivljenje.

Prvi i najlogičniji razlog za protivljenje je činjenica da se preseljenjem deteta održavanje ličnih odnosa sa detetom više ne može realizovati u meri i na način kako je to do tada funkcionisalo.

Kao što je već rečeno, želja roditelja koji vrši roditeljsko pravo da se iz bilo kog razloga preseli sa mal. detetom u neki drugi grad ili državu direktno zadire u model viđanja koji drugi roditelj ima sa detetom.

U tom smislu protivljenje roditelja koji ne vrši roditeljsko pravo može biti sasvim opravdano, s tim što će na krajnju odluku suda o tome, značajno uticati kvalitet odnosa između tog roditelja i mal. deteta.

Kakav je kvalitet odnosa roditelja koji ne vrši roditeljsko pravo i mal. deteta, koliko se često viđaju/ne viđaju, odnosno koliko je taj roditelj uopšte zainteresovan da viđa svoje dete su samo neka pitanja na koja se moraju dobiti odgovori, a od kojih će zavisiti odluka suda u pogledu zahteva za preseljenje.

Dakle, sud će prilikom odlučivanja, na roditelja koji se protivi preseljenju, gledati iz ugla savesnog, odnosno nesavesnog roditelja.

Ukoliko roditelj svoja roditeljska prava i obaveze ne obavlja savesno (npr.ne održava redovno kontakte sa detetom, ne daje izdržavanje za dete, ne interesuje se za dete) njegovo protivljenje se neće ceniti kao opravdan razlog.

Pored toga, sud mora ceniti i motive zbog kojih se roditelj protivi željenom preseljenju. Naime, procena suda u ovom pogledu mora biti vrlo pažljiva, odnosno sud mora voditi računa o tome da li se taj roditelj vodi prevashodno sopstvenim interesima i potrebama, zanemarujući pritom šta je najbolji interes deteta, ili je, primera radi, njegovo protivljenje samo posledica želje da se „napakosti“ roditelju koji želi da se preseli.

Zaključak je da i protivljenje roditelja mora imati svoj smisao i suštinu, a to dalje znači da je na roditelju koji se protivi preseljenju ozbiljan zadatak u pravcu dokazivanja svih onih razloga zbog kojih sud ne treba da dozvoli traženo preseljenje.

Naposletku, roditelj koji se protivi preseljenju mora biti svestan još jedne veoma važne činjenice – u slučaju svog protivljenja i želje da dete ostane tu gde jeste, taj roditelj bi morao dokazati da želi, da je spreman i da poseduje sve roditeljske kapaciteta da, u krajnjoj liniji dođe, i do izmene odluke o poveravanju kako bi dete ostalo sa njim.

Dakle on mora dokazati da je spreman da u slučaju da sud ne dozvoli preseljenje, on bude roditelj koji će samostalno vršiti roditeljsko pravo i da je sposoban da tu svoju dužnost obavlja savesno.

Mišljenje deteta o preseljenju

Koliko će se i da li će se uopšte uzeti u obzir mišljenje deteta u pogledu toga da li dete želi ili ne želi da se preseli, na prvom mestu, zavisi od uzrasta deteta.

1. Dete predškolskog uzrasta
   Činjenica je da deca u najranijim godinama života nisu u stanju da shvate šta preseljenje znači, kao ni sve posledice istog, zbog čega će se u takvim slučajevima prednost dati nekim drugim aspektima – prevashodno činjenici na koji će se način održavati kontakt sa drugim roditeljem i da li postoji opasnost da vremenom u potpunosti dođe do nemogućnosti održavanja i razvijanja ličnih odnosa. Tako je i domaća i strana sudska praksa češće beležila slučajeve odbijanja preseljenje upravo onda kada je dete bilo mlađeg uzrasta (do neke dve godine).U uzrastu od 2 ili 3 godine pa do polaska u školu, pretpostavka je da je dete već formiralo emotivni odnos sa onim drugim roditeljem, te će se na ovakve slučajeve gledati više iz aspekta načina kako da se takav odnos što bolje održi i da li će u svakom konkretnom slučaju to biti moguće.
2. Dete školskog uzrasta
   Već kod dece školskog uzrasta može se očekivati da deca budu upitana za njihovo mišljenje u pogledu preseljenja i to je ono na čemu mi kao advokati često insistiramo. Naime, iako prema našem Porodičnom zakonu, dete koje je navršilo tek 10. godinu života može izraziti svoje mišljenje u sudskim postupcima, u postupcima za preseljenje kao imperativ se nameće da dete iznese svoje mišljenje u pogledu preseljenja nevezano od uzrasta. To znači da i dete mlađe od 10 godina mora i treba da bude upitano kako ono gleda na preseljenje, a mišljenju deteta se, u ovom pogledu, od strane suda mora pokloniti dužna pažnja.Međutim, kod deteta školskog uzrasta, imajte u vidu da će sud voditi računa o još nekim okolnostima – priviknutosti deteta na sredinu, njegovoj povezanosti sa širim krugom srodnika i drugih osoba u životu deteta, adaptiranosti deteta na školu, drugare, nastavnike, ali i tome da li se dete bavi nekim vannastavnim aktivnostima. Stoga će, osim izraženog mišljenja deteta po ovom pitanju, zadatak roditelja koji traži preseljenje, biti da on, sa svoje strane, dokaže da je dete spremno i da želi da se izmesti iz sredine u kojoj je do tada živelo, da je roditelj već preduzeo sve mere da sete u novoj sredini nastavi sa školskim i vanškolskim aktivnostima (npr. da je pronašao konkretnu školu koju će dete pohađati i da se raspitao o proceduri za upis ili stupio u kontakt sa upravom te škole ili da zna da u tom mestu može da nastavi da trenira spor koji je do tada trenirao ili pohađa muzičku školu, balet ili nešto drugo), ali i da dete adekvatno priprema za samo preseljenje.
3. Dete adolescentskog uzrasta
   Naposletku, dete adolescentskog uzrasta će sasvim sigurno biti pitano za mišljenje o preseljenju, što može biti odlučujući faktor u donošenju odluke suda. Naime, dete ovog uzrasta ima već stabilno formirane odnose sa oba roditelja i sposobno je da shvati značaj i posledice preseljenja, te će njegovo mišljenje praktično biti obavezujuće za sud. Dakle, sa jedne strane, češće će se dozvoliti preseljenje onda kada imamo dete uzrasta 13-14 godina, u odnosu na dete uzrasta od, primera radi, 2 godine, ali ako to isto dete ne želi da se preseli, teško bi bilo zamisliti da bi sud u takvoj situaciji ipak dao dozvolu za preseljenje.